عوامل خطر مختلفی وجود دارد که می تواند در ایجاد اختلال مصرف مواد موثر باشد. تحقیقات نشان داده عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی در سوء مصرف مواد مخدر نقش دارد. شروع مصرف مواد در سنین پایین، توجهی یا نظارت کم والدین و یا عدم وجود خانواده سالم، سابقه سوء استفاده جنسی و قرار گرفتن در معرض تبلیغات سنگین مواد مخدر و الکل از عوامل تاثیر گذار در اعتیاد به مواد مخدر است. همچنین جود برخی بیماری های روانشناختی مانند افسردگی یا اضطراب می تواند بر اعتیاد به مواد مخدر و الکل موثر باشد.

شاید رایج ترین نوع درمان اعتیاد درمان های روانشناختی باشد که اغلب در طول بازپروری مواد مخدر و الکل مورد استفاده قرار می گیرد. اینکه درمان های روانشناختی تا چه حد مؤثر واقع شوند به فردی که تحت درمان قرار می گیرد، سطح مشارکت درمانی او، درمانگر و سایر اعضای تیم درمان و نوع درمانی که ارائه می شود بستگی دارد. 

هنگامی که دارو درمانی با مشاوره و درمان های روانشناختی ترکیب می شود، تاثیر درمان بسیار بیشتر خواهد شد. این درمان های روانپزشکی می تواند طیفی از درمان های دارویی تا بستری را شامل شود. همچنین فعالیت هایی وجود دارد که می‌تواند برای تکمیل انواع درمان استاندارد ذکر شده در بالا برای کمک به بهبودی استفاده شوند. اگرچه این تکنیک‌ها به‌عنوان جایگزین‌ روان درمانی یا دارودرمانی نیستند، اما می‌توانند از طریق مدیریت استرس و بهزیستی به بهبودی افراد کمک کنند. این درمان های مکمل شامل ورزش، مراقبه و ذهن آگاهی و … هستند.